رهنمود هاي اخلاقي امام به طلاب
اسلام بر سه بعد اصلی «اعتقاد، احکام و اخلاق استوار است . از این میان اخلاق و تزکیه اخلاقی انسان ها از رذایل و آراستن ایشان به فضایل اخلاقی ، از اصول شرایع آسمانی و اهداف نهایی انبیای الهی به شمار می رود . تا جایی که قرآن کریم چنین رسالتی را به پیامبر اسلام نسبت می دهد ؛ از جمله می فرماید:
«هو الذی بعث فی الامیین رسولا منهم یتلو علیهم ءایته و یزکیهم و یعلمهم الکتب و الحکمه وإن کانوا مِن قبل لفی ظلالٍ مبین »
او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده ،رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنان می خواند و آنان را تزکیه می کند و به آنان کتاب و حکمت می آموزد ، با آنکه قبل از آن در گمراهی آشکار بودند .
رسول گرامی اسلام با بیان گوهربار خویش بر این اصل مهر می گذارند و می فرمایند :«انی بُعثتُ لا تَمَّمَ مکارم الاخلاق»برانگیخته شدم تا مکرمتهای اخلاقی را تکمیل کنم .»
در راستای این فرمایشات گرانقدر ، امام خمینی ره نیز رهنمودهای ارزشمندی دارند که بخش اعظم آن خطاب به طلاب علوم دینی می باشد . ایشان می فرمایند: «اخلاق باید در همه جا و در همه دروس مورد توجه قرار گیرد و اعتقادم بر این است که باید هر کس که حوزه درسی بزرگ یا کوچکی دارد ،یکی دو دقیقه مقدمتا ًو موخرتاً درس اخلاق بگوید تا طلاب با اخلاق اسلامی بار بیایند. »
تعریف اخلاق
امام راحل در تعریف اخلاق آورده اند که « خلق عبارت است از حالتی در نفس ، که انسان را دعوت به عمل می کند ،بدون رویه و فکر ،مثلاً کسی که دارای خلق سخاوت است ،آن خلق، او را وادار به جود و انفاق می کند ،بدون آنکه مقدماتی تشکیل دهد :گویی یکی از افعال طبیعی او است و همین طور نفس «عفیف» که این صفت خلق آن شده است ، به طوری که حفظ نفس کند که گویی یکی از افعال طبیعیه او است .»
ضرورت اخلاق
امام خمینی ره فرموده اند:« اگر بخواهید خدمتگزار اسلام باشید ،خدمتگزار ملت اسلام باشید ،باید دانشگاه ،فیضیه و همه آنها که مربوط به دانشگاه هستند و همه آنها که مربوط به فیضیه هستند ،در رأس برنامه تحصیلی شان برنامه اخلاقی و برنامه تهذیبی باشد تا فراورده های آن ،امثال مطهری را به جامعه تسلیم کند.»
راه های تحصیل اخلاق عملی
برای تحصیل ارزش ها روش های گوناگونی وجود دارد . از جمله این راه ها از نظر امام خمینی ره امور زیر می باشد .

1-خود آغازی :حضرت امام در بسیاری از ملاقات های خود با روحانیت و اقشار مختلف مردم ،بر تزکیه و تهذیب نفس تأکید داشتند و بر این باور بودند که «مبدأ هر امری از خود آدم شروع می شود » و اصلاح نفس را «ما باید از خودمان شروع کنیم .»
«باید از همین حالا ،همین جوان 12ساله ،همین جوان 20 ساله که در مدارس علمی است ،باید خودش را آنطوری که دستورات الهی است ،عادت بدهد به اینکه آن طور باشد .یک قدم برای اخلاق خوب و تهذیب بردارید ،اگر خدای نخواسته آقایان مهذب نباشند و آن طوری که اسلام می خواهد ،نباشد، این ضررش از نفعش بیشتر است . تمام ادیانی که اختراع شده و کاذب هستند ،این اشخاصی که مؤسس آنها هستند درس خواندند ولکن مهذّب نبودند .»

2- غنیمت شمردن فرصت جوانی : امام همواره به جوانان سفارش می کردند: «شما الآن جوان هستید ، می توانید خودتان را تهذیب کنید» و نیز فرمودند :«نگذارید قوای جوانی از دستتان برود ،هرچه قوای جوانی از دست برود ، ریشه های اخلاقی فاسد در انسان زیادتر می شود .

3-گزینش دوستان خوب :«از وصیت های من که در آستانه مرگ هستم و نفس های آخر را می کشم به تو که از نعمت جوانی برخورداری،آن است که معاشر خود و دوستان خویش را از اشخاص وارسته و متعهد و متوجه به معنویات و آنان که به حبّ دنیا و زخارف آن گرایش ندارند و از مال و منال دنیا به اندازه کفایت و حد متعارف پا بیرون نمی گذارند و مجالس و محافلشان آلوده به گناه نیست و از اخلاق کریمه برخوردارند، انتخاب کن که تأثیر معاشرت در دو طرف صلاح و فساد اجتناب ناپذیر است . و سعی کن از مجالسی که انسان را از یاد خدا غافل می کند پرهیز نمایی که با خوگرفتن با این مجالس ممکن است از انسان سلب توفیق شود که خود مصیبتی جبران ناپذیر است .»

4- تقدم تزکیه بر تعلیم : در برخی آیات قرآن کریم تزکیه بر تعلیم مقدم شده است (و یزکیهم و یعلمهم الکتب و الحکمه)و تزکیه می کند آنها را و کتاب و حکمت را به آنها یاد می دهد .»
امام نیز در برنامه ی تربیتی و اخلاقی خود : تزکیه را مقدم بر تعلیم می داند :« تزکیه مقدم است بر همه چیز. طلبه ای که در مدرسه درس می خواند ، هم دوش با درس ،هم قدم با درس تزکیه لازم دارد .»
در بیان دیگری می فرمایند :«مهذّب بشوید به آداب الله ،به سنن الله . اگر چنانچه این نباشد علم اثری ندارد .آن نوری که خدای تبارک و تعالی یَقذِفُهُ فی قَلبِ مَن یشاء (خداوند متعال نور علم را در قلب هر کسی که بخواهد می اندازد)اگر مهذب نباشد ،قذف نخواهد شد .یک فنی است که آن عملی که نورانیت می آورد و نور است ، خدای تبارک و تعالی آن را عنایت می فرماید . آن به هر قلبی عنایت نمی شود .هر قلبی لایق آن نیست ،تا مهذّب نباشد ؛ تا خودش را خالی نکند از اخلاق زشت ، تا متوجه خدا نباشد و تمام قلب را تسلیم او نکند ، خدای تبارک و تعالی قذف نمی فرماید .»

به فرموده ي امام ؛ طلاب و روحانیون در امر تهذیب نفس باید پیش قدم باشند :«همه باید اخلاق خودشان را تهذیب کنند ، همه باید جهاد با نفس کنند؛ لکن شما روحانیون اولی هستید .»
پی نوشت:
1-مستدرک الوسائل ،محدث نوری ،موسسه آل البیت قمريال1408ق ،ج11.
2-صحیفه نور ، مجموعه رهنمودهای امام خمینی ،مرکز مدارک فرهنگ اسلامی ، انتشارات شرکت سهامی چاپخانه وزارت فرهنگ و ارشاد ،1361ش،ج20.
3- صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی ره ،تدوین و تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره،ج اول ،1378ش ،ج12.
4-روحانیت و حوزه های علمیه از دیدگاه امام خمینی ره،موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره،1374 ش.

نويسنده مسئول :ياس كبود